سازش با پالایشگاه سازی

برای بررسی عوامل سوددهی پالایشگاه ها ابتدا لازم است توضیحاتی درباره فراورده های یک پالایشگاه و ظرفیت پالایشگاهی کشور داده شود. فراورده های یک پالایشگاه ، به ترتیب از سبک به سنگین شامل: گازمایع ، بنزین ، نفت سفید(سوخت بخاری های قدیمی) ، دیزل یا گازوییل ، روغن ها و نفت کوره می باشد. در حال حاضر ۹پالایشگاه در ایران فعال هستند که ۷ پالایشگاه از این تعداد قبل از انقلاب ساخته شده اند و آخرین پالایشگاه درسال ۱۳۷۶ شمسی یعنی قبل از شروع دوران وزارت اقای مهندس زنگنه ساخته شده است. به علت اعتقاد آقای مهندس به سودده نبودن پالایشگاه سازی ، این آخرین پالایشگاه ساخته شده درکشور بود. البته درسال ۱۳۸۶، طرحی موسوم به طرح ۷ خواهران پالایشی ارائه شد و قراربود ازاین سال تا سال ۱۳۹۲، هفت پالایشگاه درنقاط مختلف ایران به مرحله ی بهره برداری برسد که به دلایل مختلف این طرح هم بیش از ۴ درصد رشد فیزیکی نداشت! و از این طرح فقط طرح ستاره خلیج فارس که خوراک آن میعانات گازی بود، ساخته شد و تمام طرح های پالایشی با خوراک نفت خام به بهانه ی سودده نبودن پالایشگاه متوقف شدند.
حال سوال اساسی اینجاست که اگر پالایشگاه سازی سودده نیست، چرا درحال حاضربزرگترین پالایشگاه ها را کشورهای واردکننده ی نفت خام دارند؟ و چطورکشورهایی که بالای ۹۰ درصد نفت خام مصرفی خود را وارد میکنند، از ساخت و استفاده ازپالایشگاه ها سود می برند؟
هر پالایشگاه کمیتی به نام حاشیه فراورش خالص دارد که این کمیت در واقع نشان دهنده ی سودده بودن یا نبودن آن پالایشگاه است.که میتواند مثبت (پالایشگاه سودده)، منفی (پالایشگاه غیرسودده) و یا برابر صفر (بدون سود و ضرر) باشد. این کمیت ، حاصل تفریق هزینه های عملیاتی یک پالایشگاه و عدد دلار بشکه نفت خام بعنوان خوراک ورودی، از عدد دلار بشکه فرآورده های یک پالایشگاه است. حاشیه فراورش خالص تمام پالایشگاه های ایران درحالت عادی و بدون تخفیف اعمال شده از سمت دولت درخوراک، منفی است چرا که قیمت نفت کوره(یکی از فراورده های حاصل از پالایش نفت خام) ازخود نفت خام هم ارزان تر است و درصد موثری از فراورده های پالایشگاه های ما تبدیل به نفت کوره میشود. (حدودا ۳۰ درصد از فراورده های هر پالایشگاه)
یک مقایسه درسال ۲۰۱۳ بین کشور ایران و آمریکا ، نشان میدهد درصد نفت کوره بین فراورده های تولیدی از نفت خام، درایران ۲۸ درصد و در آمریکا ۲.۷ درصد است! این میزان از تولید نفت کوره یا مازوت درکشور ما عمدتا به دلیل به روز نبودن تکنولوژی در پالایشگاه ها هست. شاخص NCI که درصد پیچیدگی پالایشگاه ها و در واقع میزان به روز شدن تکنولوژی دریک پالایشگاه را نشان میدهد، در کشور ما بسیار پایین است.
پالایشگاه های ما اکثرا خصوصی هستند و به همین دلیل کم کردن تولید نفت کوره درکشور به قوانین و تدابیری نیاز دارد که در قالب عملی شدن آنها، انگیزه برای بالابردن تکنولوژی پالایشگاه و سود لازم برای مالکین هم تامین شود. متاسفانه درکشور ما این موضوع برعکس بوده و درحال حاضر با توجه به سیاست های موجود در این زمینه ، مالکین پالایشگاه ها هیچ انگیزه ای برای این کار ندارند. دو قانون تاثیرگذار دراین زمینه، معافیت تولید نفت کوره از هرگونه مالیات وعوارض زیست محیطی و تخفیف ۵ درصدی خوراک نفت خام پالایشگاه ها است.
درکشور قانونی وجود دارد که طبق آن فراورده های صادراتی چه درحوزه صنعت و چه درحوزه نفت ، معاف از مالیات هستند. اما استثنا نکردن نفت کوره از این قانون، پالایشگاه ها را به تولید بیشتر این فراورده یا حداقل کم نکردن میزان تولید آن تشویق میکند و باعث میشود پالایشگاه ها تلاشی برای بالابردن تکنولوژی خود جهت کاهش تولید مازوت نکنند.
بعلاوه، هر۳ عامل سوددهی پالایشگاه ، یعنی درآمد حاصل از فروش فراورده ها ، بهره وری انرژی و بهره وری در سایرهزینه ها و نیروی انسانی درکشور ما پایین است و راه حل دولت برای جبران این ضرر، اعمال تخفیف ۵ درصدی درخوراک پالایشگاه ها بوده است. همین مساله و هزینه های سنگین ارتقاء ۳ مورد بالا، باعث شده است مالکین به همین حیات دست و پاشکسته ی پالایشگاه ها رضایت دهند.
راه حل این مشکل حذف ناگهانی این تخفیف درخوراک نیست. چرا که باحذف ناگهانی آن بدون آمادگی پالایشگاه ها، با فقدان جدی فراورده های مصرفی مهم مثل بنزین روبرو میشویم. بنابراین لازم است دولت توجه ویژه به این مساله داشته باشد و به عنوان پیشنهاد میتوان راه کارهایی از جمله حذف پلکانی این تخفیف درخوراک پالایشگاه و استثنا کردن نفت کوره از قانون معافیت مالیاتی برای فراورده های صادراتی را عنوان کرد. تا پالایشگاه ها خود به خود به تولید کمتر نفت کوره ترغیب شده و به تبع آن حاشیه فراورش خالص هرپالایشگاه کم کم از منفی به مثبت تغییرکند.
مهدیه محسنی پور-عضو انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه تهران