اگر به تاریخ در حدود ۷۰ ساله جنبش دانشجویی کشورمان نگاهی بیندازیم، با دو نقطه پررنگ و مهم مواجه خواهیم شد که تحلیل و تفسیر جنبش دانشجویی بدون آنها عقیم و نادرست خواهد بود؛ واقعه خونین ۱۶ آذر ۱۳۳۲ و دیگری تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸٫
در حادثه ۱۶ آذر ۳۲ سه نفر از دانشجویان دانشگاه تهران در راهروهای دانشکده فنی مظلومانه کشته شدند و تعدادی دیگری نیز زخمی شدند؛ البته این واقعه در تاریخ دانشگاهی ما در نوع خود بی‌نظیر است، چراکه در آن، رژیم پهلوی به دانشجویان در داخل دانشگاه هجوم نظامی برد و تعدادی از آنها را به رگبار بست. اما علت ماجرا چه بود؟ پس از ملی شدن صنعت نفت و کوتاه شدن دست انگلستان از منابع ملی نفت ما، طبیعی بود آنها برای برگرداندن اوضاع به ما قبل آن دست به اقداماتی بزنند و انگلستان سرانجام کودتای مرداد را برنامه‌ریزی و اجرا کرد و عامل ملی شدن صنعت نفت را که دولت مصدق بود، سرنگون کرد؛ البته هماهنگی دولت انگلیس و ایالات متحده در انجام کودتا و… را نیز نباید فراموش کرد.
بعد از کودتا و با شروع سال تحصیلی، دانشگاه و دانشجویان نسبت به آن اعتراض‌هایی داشتند و این اعتراض‌ها روزبه‌روز بیشتر می‌شد و در نهایت در روز ۱۶ آذر با پاسخ داغ و خونین رژیم پهلوی مواجه شد و خون سه یار دبستانی دانشگاه را رنگین کرد. اما در ۱۳ آبان ۵۸ دانشجویان پیرو خط امام، سفارت آمریکا را تسخیر و کارمندان آن را بازداشت کردند.
آنها از اسناد داخل سفارت دریافتند آنجا جاسوس خانه‌ای بوده برای براندازی انقلاب نوپای آن روز و نه نمایندگی دیپلماتیک یک دولت در یک کشور دیگر. البته آنها با همین استدلال آنجا را تصرف کرده بودند. این رخداد در تحولات بعدی سیاسی داخلی و خارجی ایران بسیار تاثیرگذار بود؛ البته حدود ۳۰ سال بعد از آن با رسوایی جاسوسی آمریکا در چند کشور اروپایی مشخص شد دانشجویان پیرو خط امام در زمان خود چه اقدام سنجیده‌ای انجام داده‌اند.
با توضیح این دو نقطه عطف جنبش دانشجویی می‌بینیم مبارزه با استکبار در هر دوی آنها موضوعیت تام دارد و حتی می‌توان جنبش دانشجویی را در استکبارستیزی پیشقدم و طلیعه‌دار دانست. لذا استکبارستیزی فصل جدانشدنی جنبش دانشجویی در ایران است، اما اکنون جنبش دانشجویی چگونه باید استکبارستیزی را پیگیری کند؟ اگرچه پاسخ به این سوال در این نوشتار نمی‌گنجد، اما می‌توان این‌گونه خلاصه کرد: امروز جریان استکباری بسیار ضعیف‌تر از گذشته است و این ضعف با همه دوره‌های گذشته قابل مقایسه نیست و بعلاوه ما نیز نسبت به گذشته خود بسیار قدرتمندتر شده‌ایم و باید بر مشکلات خود فائق آییم که اگر چنین شود، دیگر استکباری نخواهد بود تا بخواهد سد اراده و آرمان‌هایمان باشد و چنین روزی دور نیست.
* قائم‌مقام تشکیلات اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل
